Historia ikony Matki Bożej Nieustającej Pomocy
Zapewne nigdy nie dowiemy się, skąd naprawdę pochodzi ikona Matki Bożej Nieustającej Pomocy, ponieważ brakuje miarodajnych informacji o tym, gdzie i kiedy powstała. Częściowej wiedzy dostarcza nam analiza artystyczna i laboratoryjna obrazu.
Niektóre szacunki określają czas jej powstania już na XII wiek. Jednak badanie deski ikony metodą węgla C–14 i promieniami Rentgena wskazuje na okres czasu między 1325 a 1480 rokiem. Badanie to zostało przeprowadzone w trakcie konserwacji ikony w Muzeum Watykańskim.
Analiza pigmentów wykazuje, że farby pochodzą z okresu po XVII wieku. Niemniej jednak nie należy odczytywać tego jako możliwej daty powstania ikony, ale jako dowód na to, że w tym okresie do obrazu domalowywano niektóre elementy. Tłumaczy to także syntezę elementów orientalnych i zachodnich, widocznych szczególnie w twarzy Matki Bożej.
Przypuszczenia oparte na analizie artystycznej malowidła wskazują, że ikona mogła zostać namalowana w klasztorze Hilmadar na świętej górze Athos albo w Bizancjum. Stamtąd mogła trafić na Kretę. Istnieją bowiem przekazy z 1495 roku, mówiące, że na Krecie oddawano cześć cudownemu wizerunkowi Matki Bożej. Nie wiadomo, czy była to ikona Matki Bożej Nieustającej Pomocy, jednak na tej informacji ślad po cudownej, kreteńskiej ikonie się urywa. Pierwsza historyczna wzmianka o ikonie Matki Bożej Nieustającej Pomocy pojawia się już cztery lata później w Rzymie.
Wkrótce pojawiają się przekazy o żyjącym w XV wieku kupcu kreteńskim, który wykupił lub wykradł ikonę z jednego ze wschodnich kościołów. Wracając drogą morską do Rzymu, w cudowny sposób uratował się podczas sztormu, co przypisywał opatrznościowej interwencji Madonny z ikony. Na krótko przed śmiercią pozostawił obraz swojemu przyjacielowi z poleceniem oddania go do kościoła. Ten jednak nie wypełnił ostatniej woli zmarłego, gdyż ikona bardzo spodobała się jego żonie. Po pewnym czasie sześcioletniej dziewczynce z tej rodziny przyśniła się Matka Boża z życzeniem, by ikonę umieścić w kościele św. Mateusza Apostoła.
W wiekach XVI i XVII rozpowszechnia się w Rzymie kult Matki Bożej Nieustającej Pomocy, nazywanej także Matką Bożą Niezawodnej Pomocy, Matką Bożą od św. Mateusza i Matką Bożą Cierpliwego Wspomożenia.
W 1739 roku kościół św. Mateusza Apostoła, w którym znajdowała się cudowna ikona z Matką Bożą Nieustającej Pomocy, przejęli augustianie wydaleni z Irlandii.
W 1798 roku Francuzi pod wodzą marszałka Louisa Alexandre’a Berthiera zdobyli Rzym. 15 lutego 1795 roku, Napoleon zajął Państwo Kościelne. Papież Pius VI (1775–1799) dostał ultimatum, że w ciągu trzech dni ma opuścić Rzym. Ponieważ tego nie uczynił, został uwięziony, a po kilku dniach, przez Sienę, Florencję i Bolonię został wywieziony do cytadeli pod Walencją, gdzie zmarł. Najeźdźcy zniszczyli wówczas około 30. kościołów, w tym klasztor augustianów i kościół św. Mateusza. Część augustianów wyjechała, część wróciła do Irlandii, część przeprowadziła się do pobliskiego klasztoru przy kościele św. Euzebiusza, zabierając ze sobą obraz Matki Bożej. W 1819 roku augustianie przenieśli się do kościoła Santa Maria in Posterula nad Tybrem, zabierając ze sobą ikonę Matki Bożej Nieustającej Pomocy. A ponieważ w kościele tym czczono obraz Matki Bożej Łaskawej, ikonę Matki Bożej Nieustającej Pomocy umieścili w bocznej kaplicy tegoż kościoła, gdzie pozostawała zapomniana przez wszystkich z wyjątkiem brata Augustyna Orsetti, młodego zakonnika posługującego przedtem w kościele św. Mateusza. Jego wielkim pragnieniem było, by obraz ten był znowu czczony, jednakże umarł nie doczekawszy się zrealizowania swego pragnienia.
W 1732 roku w Scala koło Neapolu, św. Alfons Maria de Liguori (1696–1787) założył Zgromadzenie Najświętszego Odkupiciela (Redemptorystów), zatwierdzone przez papieża Benedykta XIV (1740–1758) w 1749 roku. Nowa wspólnota szybko się rozwijała. Powstawały klasztory w Królestwie Neapolitańskim i Państwie Kościelnym. W styczniu 1855 roku Redemptoryści, którzy w tym czasie rozszerzyli swoją działalność na Europę Zachodnią i Amerykę Północną, zakupili w Rzymie, przy ulicy Merulana dom „Villa Caserta”, zamieniając go w dom generalny i formacyjny Zgromadzenia. Na tej samej posiadłości znajdowały się ruiny dawnego klasztoru augustianów kościoła św. Mateusza. W kilka miesięcy później, redemptoryści rozpoczęli budowę kościoła ku czci Najświętszego Odkupiciela dedykowanego św. Alfonsowi Liguori, założycielowi Zgromadzenia.
Dnia 24 grudnia 1855 r. grupa młodych mężczyzn rozpoczęła nowicjat w nowym domu. Jednym z nich był Michał Marchi, który jako ministrant znał o. Augustyna Orsetti (+1853), który wielokrotnie wspominał mu o zapomnianej ikonie Matki Bożej, znajdującej się w bocznej kaplicy kościoła Santa Maria in Posterula.
7 lutego 1863 roku, słynny jezuita, o. Francesco Blosi, w czasie kazania wspomniał o ikonie Matki Bożej Nieustającej Pomocy, znajdującej się w dawnym kościele św. Mateusza Apostoła. Redemptoryści rozpoczęli poszukiwanie obrazu. Na ślad ikony naprowadził ich o. Michał Marchi. Przełożony generalny redemptorystów, o. Mikołaj Mauron (1855–1893), zwrócił się do Papieża Piusa IX (1740–1758 z prośbą na przeniesienie ikony Matki Bożej Nieustającej Pomocy do nowo wybudowanego kościoła. 11 grudnia 1865 roku papież Pius IX udzielił zgody na prośbę o. Maurona pisząc: „Kardynał Prefekt Propagandy wezwie Przełożonego wspólnoty Matki Bożej z Posterula i przekaże mu, że jest naszym pragnieniem, aby obraz Najświętszej Maryi, do którego odnosi się ta prośba, został na nowo umieszczony pomiędzy Świętym Janem a Matką Bożą Większą. Redemptoryści powinni zastąpić ten obraz innym odpowiednim”. Jak głosi tradycja, Ojciec Święty, który w dzieciństwie sam często modlił się przed ikoną, powiedział do o. Maurona: „Uczyńcie ją znaną na całym świecie!”
W styczniu 1866 r. ojcowie Michał Marchi i Ernest Bresciani otrzymali od augustianów ikonę Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Odnawianie ikony Redemptoryści powierzyli polskiemu artyście malarzowi Leopoldowi Nowotnemu (1818–1870).
26 kwietnia 1866 roku ikonę oddano do publicznego kultu w kościele św. Alfonsa przy ulicy Merulana. Natomiast 23 czerwca 1867 roku odbyła się uroczysta koronacja ikony Matki Bożej Nieustającej Pomocy koronami papieskimi przez dziekana Kapituły Watykańskiej. Od tego czasu zaczęły również powstawać bractwa i stowarzyszenia, które wraz z rozpowszechnianiem kopii obrazu szerzyły również nabożeństwa ku czci Matki Bożej Nieustającej Pomocy. W 1876 roku, zostało ustanowione święto Błogosławionej Dziewicy Maryi pw. Nieustającej Pomocy na dzień 26 kwietnia, z czasem przeniesiono je na 27 czerwca, a istniejące bractwa i stowarzyszenia włączono do powołanego przez papieża Piusa IX Arcybractwa Matki Bożej Nieustającej Pomocy i św. Alfonsa. Statuty Arcybractwa, zatwierdzone przez Stolicę Apostolską, 2 lipca 1876 roku, odwoływały się do nauki św. Alfonsa o pośrednictwie Matki Bożej i określały sposób istnienia i działania członków bractwa. Na pierwszym miejscu podkreślały one: „krzewienie z zapałem i miłością nabożeństwa do Matki Bożej Nieustającej Pomocy”. Nabożeństwa te krzewiły wśród wiernych ideał modlitwy nieustannej. Odbywały się one zazwyczaj po południu, w pierwszą niedzielę miesiąca, i obejmowały: modlitwę przed obrazem Matki Bożej, kazanie, odczytanie intencji brackich, wystawienie Najświętszego Sakramentu, litanie i uroczyste błogosławieństwo.
Wśród licznych nabożeństw ku czci Matki Bożej Nieustającej Pomocy, krzewionych przez bractwa, największą popularność zyskała sobie Nieustanna Nowenna, odprawiona po raz pierwszy w 1922 roku, w kościele oo. Redemptorystów pw. św. Alfonsa, w Saint Louis, w Ameryce Północnej. Prężnie działające tutaj bractwo, pod przewodnictwem o. Andrzeja Brona, gromadziło tysiące wiernych nie tylko na nabożeństwie niedzielnym, ale również w ciągu tygodnia, zazwyczaj w każdy wtorek, a następnie w środy. Nabożeństwa te nazwano najpierw Novendialia, a od 1927 roku przyjęła się nazwa Nowenny Nieustannej.
Już w 1930 roku Nieustanna Nowenna była odprawiana w tym kościele piętnaście razy w ciągu dnia (we wtorki), przy stale wzrastającym udziale wiernych. Przeszczepiona do krajów Europy i Azji, w pierwszej połowie XX wieku, zyskała sobie wielką popularność.
Na ziemiach polskich kult Matki Bożej Nieustającej Pomocy wiąże się przede wszystkim z działalnością misyjną redemptorystów.
Pierwszym redemptorystą, który przybył do Polski, był św. Klemens Maria Hofbauer. Przyjechał on wraz ze swoimi współbraćmi w 1786 roku i osiedlił się w Warszawie. W 1808 roku władze Księstwa Warszawskiego, pod zarzutem szpiegostwa na rzecz Królestwa Prus przeciwko wojskom napoleońskim, zlikwidowały klasztor. Ponownie pozwolono osiedlić się redemptorystom w 1824 roku w Piotrkowicach w pobliżu Kielc. Jednakże w 1834 roku władze rosyjskie dokonały kasaty zakonu.
Trzecie osiedlenie nastąpiło w Mościskach koło Przemyśla w 1883 roku za sprawą Sługi Bożego o. Bernarda Alojzego hr. Łubieńskiego (1846–1933), polskiego redemptorysty, którego działalność apostolska w znaczny sposób przyczyniła się do odrodzenia zgromadzenia redemptorystów na terenie Polski, kultu obrazu Matki Bożej Nieustającej Pomocy, oraz Nieustannej Nowenny.
Misjonarze wozili obraz na misje, budzili cześć i miłość do Matki Najświętszej, uczyli pieśni, wydawano książeczki i broszury.
Wielki wpływ na rozwój kultu Matki Bożej Nieustającej Pomocy miało odzyskanie niepodległości i powstanie państwa polskiego. W pracy nad odnową moralną narodu pomagał rozwijany przez Redemptorystów kult obraz Matki Bożej.
Uroczyście obchodzono doroczne święto Matki Bożej Nieustającej Pomocy, zapisywano się do Arcybractwa i Straży Matki Bożej Nieustającej Pomocy, wydawano książki i specjalne czasopismo pt. „Chorągiew Maryi”. Do wielu kościołów uroczyście wprowadzano obraz, a misjonarze na różnych misjach i rekolekcjach chętnie mówili o Matce Bożej.
Po II wojnie światowej nabożeństwo Nieustającej Nowenny zaczęło rozwijać się żywiołowo. Pierwsza Nieustanna Nowenna została publicznie odprawiona w 1951 roku w kościele pw. Podwyższenia Krzyża Świętego u oo. Redemptorystów w Gliwicach. Kontynuatorem dzieła Sługi Bożego o. Bernarda Łubieńskiego był o. Stanisław Szczurek.
W marcu 1978 roku, ówczesny proboszcz w Maćkowicach – Ksiądz Eugeniusz Sabat (1973–+1999), zwrócił się do niego z prośbą o założenie Nieustannej Nowenny w naszej parafii.
O. Szczurek zgodził się bardzo chętnie, a ponieważ w naszym kościele nie było obrazu Matki Bożej Nieustającej Pomocy, przekazał obraz jaki wykonała dla niego warszawska malarka, pani Ludwika Bayerlein Jarocka. Obraz z Tuchowa do parafii przywiózł 28 kwietnia 1978 roku Ksiądz Eugeniusz Sabat.
Miejsce na nowy obraz przygotowano w głównym ołtarzu starego kościółka, pw. Matki Bożej Różańcowej, ufundowanym w l. 1920–1922 przez Ludwika i Felicji z hr. Dębickich Skibniewskich – ostatnich właścicieli majątku w Maćkowicach. Wyjęto znajdujący się w nim obraz Matki Bożej Wspomożenia Wiernych – obecnie znajduje się on w kaplicy pw. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych (kościół filialny) w Woli Maćkowskiej – i po nieznacznej przebudowie nastawy ołtarzowej, umieszczono w nim obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy.
W sobotę 24 czerwca 1978 roku, na zaproszenie Księdza Eugeniusza Sabata przyjechał z Tuchowa o. Stanisław Szczurek, aby poprzez specjalne rekolekcje przygotować naszą parafię do zaprowadzenia Nieustannej Nowenny.
Rekolekcje rozpoczęły się wieczorem, 24 czerwca, a zakończyły się w środę 28 czerwca.
28 czerwca, po porannej Mszy św. została odprawiona skrócona Nowenna dla tych, którzy nie mogli być na głównym nabożeństwie wieczorem. Natomiast o godz. 18:00 tegoż samego dnia została odprawiona PIERWSZA NIEUSTANNA NOWENNA w naszej parafii.
Po zakończeniu rekolekcji o. Szczurek napisał w Kronice parafialnej:
„Parafia była dobrze przygotowana na powitanie Maryi w Jej Obrazie. Mimo niewielkiej liczby wiernych (liczy 800 dusz) i odległości do 9 km, pomimo sianokosów i prac przy burakach, oraz nieobecności części dzieci (wakacje) frekwencję uważam za bardzo dobrą.
Codziennie rano we Mszy św., kazaniu i praktycznym przygotowaniu Nowenny uczestniczyło ok. 120 wiernych.
Wieczorem zaś kościółek był wypełniony i trochę ludzi przed kościołem.
We wtorek spowiadało 4 kapłanów – wyspowiadało się po południu około 250 wiernych – nie licząc kilkudziesięciu wyspowiadanych w trakcie nabożeństw rekolekcyjnych.
Muszę, podkreślić zapał i namaszczenie widoczne wśród wiernych.
Na pierwszą Nowennę wpłynęło 178 próśb i 27 podziękowań. Gdy do tego usposobienia parafii dodamy zapał miejscowego Księdza proboszcza oraz piękną współpracę S. Organistki Heleny – stwarza to wszystko dobre perspektywy dla rozwoju Nieustannej Nowenny w Maćkowicach.
o. Stanisław Szczurek CSsR”.
Od tego dnia Nieustanna Nowenna była odprawiana w każdą środę przed Mszą Świętą (do 2003 roku). Za śp. Ks. prał. Eugeniusza Sabata (+1999) przebiegała ona według porządku ustalonego podczas jej założenia.
W czasie posługi duszpasterskiej ks. proboszcza Henryka Pszony (1999–2003) Nowenna miała nieco inny przebieg. Odprawiana była tak jak uprzednio przed Mszą Świętą, natomiast zmieniane były poszczególne modlitwy.
Od 2003 roku Nowenna jest odprawiana w każdą środę po Mszy Świętej.
Od 1991 roku Nieustanna Nowenna jest odprawiana równolegle w kościele, oraz w kaplicy pw. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych w Woli Maćkowskiej.
Czytanie ikony
Patrząc na obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy należy mieć zawsze na uwadze, że mamy do czynienia z ikoną (gr. eikón = obraz), która jest czymś więcej, aniżeli zwykłym przedstawieniem wydarzeń czy osób. Ikona czyni obecnym to, co przedstawia. Jest ona punktem spotkania tajemnicy Boga z rzeczywistością ludzką. Sama jest więc ołtarzem.
Ikona jest owocem pokuty i modlitwy jej twórcy. Jako przedmiot medytacji ma wspomóc nasze zanurzenie w tajemnicę, którą przedstawia.
Większość malarzy ikon, to twórcy anonimowi. Z dużym prawdopodobieństwem możemy jednak stwierdzić, że autor tej ikony był mnichem pochodzącym z Krety.
Z racji artystycznych, zgodnie z typem obrazu, ikona Matki Bożej Nieustającej Pomocy została nazwana „Matką Bożą Bolesną”. Przedstawia ona Dziewicę, Matkę Boga trzymającą na ramieniu Dzieciątko Jezus, zaś po bokach archaniołów Michała i Gabriela, niosących narzędzia zbawczej Męki Jezusa. Postacie te są opisane przy pomocy liter umieszczonych na ikonie:
ΜΡ – ΘΥ = Matka Boga (po obu stronach górnej części obrazu);
‘ΙC – XC = Jezus Chrystus (po prawej stronie głowy Dzieciątka Jezus);
OAM = Archanioł Michał (nad aniołem, po lewej stronie patrzącego);
OAΓ = Archanioł Gabriel (nad aniołem, po prawej stronie).
Maryja przedstawiona jest do połowy postaci, ale stwarza wrażenie, jakby stała. Jej oblicze wydaje się być lekko pochylone w stronę Dzieciątka. Prawą, dużą dłonią o długich palcach (charakterystyczne dla obrazów typu „Hodigitria”– „wskazująca drogę) zdaje się wskazywać na Dzieciątko, któremu obejmuje ręce. W jej spojrzeniu przebija czuły smutek. Nie patrzy na swojego Syna, lecz zdaje się rozmawiać z patrzącym na obraz.
Dzieciątko Jezus spoczywa na lewym ramieniu Matki, podczas gdy Jego ręce mocno ujmują Jej dłoń. Opadający prawy sandał prawej nogi pozwala zobaczyć spód stopy, co może oznaczać, że będąc Bogiem jest także człowiekiem. Stopy i szyja wyrażają nagły odruch lęku przed czymś, co ma niebawem nadejść. Tym, co wydaje się przerażać Dziecię, jest wizja męki wyrażona poprzez krzyż i gwoździe ukazywane przez Archanioła Gabriela. Po drugiej stronie Archanioł Michał przedstawia inne narzędzia męki: włócznię, trzcinę z gąbką i naczynie z octem.
